ONS PERSPECTIEF BETEKENT DAT WE STILSTAAN
We zijn, in fotografie en beeldende kunst, gewend aan het eenpuntsperspectief, met een verdwijnpunt waar alle lijnen samenkomen. Met een eenpuntsperspectief worden objecten kleiner afgebeeld naarmate ze verder van de kijker af staan. We zijn er zo aan gewend dat we denken dat andere perspectieven fout of achterhaald zijn. Fout gedacht. Tijd om een bewegend standpunt in te nemen.
Je zou soms bijna vergeten dat er andere perspectieven zijn dan waar we aan gewend zijn. Neem het omgekeerde perspectief uit de middeleeuwen, waarbij je juist wat dichtbij is kleiner ziet, de voorkant van een troon bijvoorbeeld, zodat je ook beide zijkanten kan zien. Meerdere kanten van een zaak, zeg maar.
Of neem het isometrische perspectief van veel Chinese, Japanse en Perzische kunstenaars, waarbij objecten even groot blijven, ongeacht hoe ver weg ze staan. Zoals op Wang Hui’s werk De zuidelijke inspectietocht van keizer Kangxi, om maar een prachtig voorbeeld te noemen. Hierboven een detail van één van de twaalf rollen met een totale lengte van meer dan tweehonderd meter, waarmee Wang Hui in de 17de eeuw een tocht in beeld bracht, die keizer Kangxi maakte.
Belachelijk
Het idee dat al deze kunstenaars niets begrijpen van perspectief is belachelijk, vindt beeldend kunstenaar David Hockney. In het boek A history of pictures zegt hij dat het isometrische perspectief misschien wel reëler is dan het eenpuntsperspectief, omdat het dichter in de buurt komt van hoe wij daadwerkelijk zien. Omdat we twee ogen hebben die constant bewegen, verschuift het perspectief constant.
Chinese, Japanse en Perzische schilderkunst heeft niet één vast gezichtspunt, maar is gebaseerd op een bewegende focus. ‘The eye could wander while the spectator also wandered in imagination through the landscape’, aldus Hockney. Vaak zit zo’n landschapsschildering op een rol, je ziet de afbeelding niet in één keer, maar scrollt erdoorheen. En dat is meer conform hoe we een landschap ervaren – niet stilzittend vanaf een vast punt, maar erdoorheen bewegend – dan met een eenpuntsperspectief. Als je ergens een verdwijnpunt plaatst, betekent het dat je bent gestopt.
Mijn punt
De toepassing van het eenpuntsperspectief is een Europese vinding, die sinds de Renaissance in zwang raakte en niet meer is weggegaan. Het is de blik vanaf één vast standpunt. Mijn punt? Het eenpuntsperspectief is misschien wel symptomatisch voor hoe ‘wij Europeanen’ zijn gaan denken in de loop van de eeuwen, kijkend vanuit één vaststaand standpunt – dat van ons. Misschien moeten we meer oog hebben voor schilderkunst uit vroeger tijden en van andere continenten, met omgekeerde en verschuivende perspectieven. Een bewegende focus in plaats van de starre blik. Het levert nog mooie beelden op ook.