CULTUUR IS GEEN PRETJE

Over pretpakketten, kaas en erotiek

Mijn dochter – duidelijk geen bètamens – heeft haar profiel gekozen voor de middelbare school. Ze gaat Economie & Maatschappij doen. Waarom geen Cultuur & Maatschappij?’, vroeg ik. ‘Neeee’, zei ze, ‘dat is een pretpakket.’ Ik werd decennia teruggeslingerd in de tijd. Ik had ook een pretpakket. Geen idee dat er nog steeds zo over talen en culturele vakken werd gesproken. En ik maak me opnieuw boos. Cultuur is meer dan een pretje.

‘Een pretpakket is een pejoratieve benaming voor een vakkenpakket op de middelbare school dat weinig of geen exacte vakken bevat’, zegt Wikipedia. (Wat pejoratief is hebben jullie natuurlijk al gelezen in mijn eerdere blog :-)) ‘De benaming pretpakket kan als neerbuigend worden ervaren, omdat ze suggereert, dat iemand met zo'n pakket de weg van de minste weerstand kiest.’

Plak kaas

Precies. Pretpakket suggereert dat talen en culturele vakken makkelijk zijn en geen inspanning vereisen. Het suggereert ook dat een dergelijk pakket weinig waarde heeft. Dat is niet alleen iets van deze tijd. Nietzsche schreef hierover al in 1872: ‘De heersende moraal verfoeit onderwijs dat eenzaam maakt, onderwijs dat veel tijd vergt en dat doelen stelt die geld en handel overstijgen. Dergelijk onderwijs wordt gebrandmerkt als ‘hogere vorm van egoïsme’ of als ‘liederlijk epicurisme’.

Voor de bèta’s onder ons: volgens Epicurus is persoonlijk geluk het hoogste goed in het menselijk leven. Daar wordt dan al gauw het woord liederlijk bij gebruikt, terwijl Epicurus dat niet zo bedoelde. Die vond het al een feest als hij een keer een plak kaas op zijn brood had. Maar dit terzijde.

Halfslaap

Cultuur is niet alleen een pretje. Cultuur vormt ons, laat zien wie we zijn, wat we met elkaar delen. Een cultuur is een gemeenschappelijke wereld van waarden en ervaringen. Niets ten nadele van de bètavakken, integendeel, we overleven als soort mede dankzij de natuurwetenschappen. Maar we onderscheiden ons ook als soort, doordat we kunnen reflecteren op het leven. Cultuur is de weerslag van die reflectie.

Cultuur stuwt ons op. Ze schudt ons op uit onze halfslaap van geautomatiseerd denken. Ze scherpt onze geesten. God is dood, schreef Nietzsche. (Excuus dat ik weer met hem op de proppen kom. Ik zit in mijn Nietzsche-periode. Die overigens nog best even kan duren, want zo vlotjes leest hij nu ook weer niet weg…) Het was een schok destijds, een dode God. In deze tijd staan we al klaar om zijn graf te ruimen.

Nieuw denken

Kortom, laten we het woord ‘pretpakket’ reserveren voor een verzameling soft-erotische artikelen. En laten we vooral niet doen alsof het profiel ‘Cultuur & Maatschappij’ voor de tragen van geest is. Cultuur opent de blik en effent zodoende het pad voor nieuw denken. Alfa komt niet voor niets voor bèta.